Wat bedoelen we met ‘overvloedig leven’? Zowel in de Oosterse als Westerse culturen wordt ‘succes’ gezien in termen van voorspoed, rijkdom, gezondheid en veiligheid. Tegenwoordig hoort ‘vrijheid’ hier ook bij. Toch leven we in een paradox. Het nastreven van deze doelen en de alsmaar groeiende wereldbevolking leggen in steeds grotere mate druk op onze wereld. De drie pijlers van duurzame ontwikkeling – economie, sociologie en ecologie – staan allemaal onder spanning. De economische systemen zijn gebouwd op de oneindige voorraad fossiele brandstoffen en onze wegwerpmaatschappij. Dat botst met de planetaire grenzen waar we binnen zouden moeten blijven om op de lange termijn niet de planeet te verwoesten.
De groeiende welvaart zal op een punt komen die individuen en hele gemeenschappen destabiliseert. We hebben economische groei nodig om kwetsbare mensen te kunnen helpen. De vraag is of we ‘groei omwille van groei’ nodig hebben. Kunnen economieën veranderen zodat die meer circulair zijn of zelfs herstellend zijn voor de gebruikte natuurlijke hulpbronnen? Kan er een waarde aan de natuur worden gehangen?
Deze vragen verlangen een andere benadering van ‘overvloedig leven’. De milieuactivist Jonathon Porritt schreef: ‘We hebben morele leiders en wijsheid nodig om deze uitdagingen aan te pakken. De meeste mensen vertrouwen hierin leiders die geworteld zijn in religie of spiritualiteit.’[1]. Toen koning Salomo van God een geschenk naar hartenwens mocht kiezen, koos hij geen geld, bezittingen, gezondheid, veiligheid of macht … maar wijsheid (2 Kronieken 1: 7-12). Wijsheid om de werkelijkheid te begrijpen is anders dan wetenschappelijke kennis en rationele analyse. Wijsheid wordt dan gebruikt om de wereld relationeel te kennen. In de Bijbelse context betekent het voornamelijk ‘onze plaats in de wereld kennen’: onszelf kennen in relatie tot God, andere mensen en de natuur.
Echt overvloedig leven wordt niet gevonden in een overvloed aan materiële bezittingen, maar in de kwaliteit van onze relaties. Jezus zei: ‘Pas op, hoed je voor iedere vorm van hebzucht, want iemands leven hangt niet af van zijn bezittingen, zelfs niet wanneer hij die in overvloed heeft.’ (Lukas 12:15). We hebben belangrijke waarden en deugden nodig om naar een echt overvloedig leven te streven. Ze transformeren de drie dimensies van onze relaties – met God, anderen en de natuur. Ze moeten geïntegreerd worden in ons onderwijssysteem – onze vorming van harten en geesten, en ook in ons politieke en economische leven. Kijkend naar de Bijbel en wat toepasbaar is in alle culturen en ideologieën, denk ik dat we de volgende waarden en deugden nodig hebben:
Onderlinge afhankelijkheid: we zitten in hetzelfde schuitje – alle mensen naar Gods beeld gemaakt en alle medeschepselen. We hebben elkaar nodig en zijn afhankelijk van elkaar. Verwondering helpt ons het gevoel te krijgen van onderlinge afhankelijkheid – het besef dat alle dingen met elkaar verbonden zijn en het leven een kostbaar geschenk is.
Relatie: een oriëntatie op anderen – geen bevrediging zoeken in zelfontplooiing maar in het zien bloeien van anderen en de natuur. Echt mens zijn is ‘excentriek zijn’ in de zin dat we ons niet op onszelf maar op de ander richten – onze vreugde vinden in de bloei van andere mensen en andere wezens. De deugd van nederigheid erkent dat we verbonden zijn met de ‘humus’ – de aarde waaruit alle dingen zijn gemaakt.
Lokaal: geworteld zijn en thuishoren op de plaats waar God ons plant; het kennen van onze eigen plek zorgt er voor dat we ergens echt thuishoren. Studies tonen aan dat individuen en bedrijven meer schade aan het milieu toebrengen wanneer ze ver weg van de oorsprong van grondstoffen en producten wonen. Net zoals Salomo de vogels, dieren en planten van zijn koninkrijk kende (1 Kon. 4:33), moeten wij onze lokale ecologie leren kennen en die kennis delen. Als we zien wat de impact is van onze inkopen en levens op medemensen en -schepselen, brengt dat een belangrijke ecologische deugd voort: terughoudendheid. Dit heeft tot gevolg dat we onze schadelijke impact proberen te minimaliseren ten behoeven van onze naasten.
Holisme: het grote plaatje zien; het herkennen van onze voetafdruk en impact, en rekening houden met de behoeften van het hele planetaire systeem. Het christelijke evangelie mag nooit worden teruggebracht tot individuele verlossing of ‘geestelijke waarden’. Het evangelie is Gods plan voor de vernieuwing en verlossing van het hele universum. De kern van de christelijke deugden (1 Kor. 13:13) zijn geen vage sentimenten voor de kerkdiensten, maar praktische inzichten om mee te nemen naar onze werkplekken, huizen, winkels en al onze interacties met Gods goede schepping. Gods geloof, hoop en liefde strekken zich uit tot Zijn plan om alle dingen in Christus te vernieuwen – en dat moet ook voor ons geloof, onze hoop en onze liefde gelden.
[1] SDC/WWF-UK (2005). Sustainable Development and UK Faith Groups: Two Sides of the Same Coin? London, Sustainable Development Commission.
Gebaseerd op een lezing gehouden door Dave Bookless op Hong Kong University, 1 juni 2017
Vertaald uit het Engels door Veraniek Veldstra.
